Eilàaa… Bongióren! O bonasìra, sl’è già basôra. Pomeriggio, per gli uomini “in lingua”.
Àn ghe srév gnànch bisègn ed direl, mo “àl Pan” l’è la làttra maiuscola dàl noster alfabeto alimentèr. E-a dirév, s’andàm atàch a-al furmèint e tóta cl’etra “granàia” àl nutrimèint dàl mand intêr. Ma non allarghiamoci troppo e restiamoa cà nostra per vàdder cus’às dis e cus’às giva dàl pan. Tànt per tachèr, giàm che quàl “piò gióst” l’è quàl fat in cà e còt in dàl fóren; pusibilmèint, a légna (achsè cùm-aiò scrét chè piò avanti, da-i cuntadèin mèinter i camarànt(pigionanti-lavoratori che vivevano in appartamenti o stanze d’affitto) i àl fèven in cà ma lo portavano, per la cottura, sempre a legna, dal fornaio il quale riconosceva come firma d’autore “la man ed la rezdóra” ma anche, a volte, una o più lettere impresse sulle forme.
ÀL PAN
Zò da sira, la rezdóra / cùn-àl-sdàz c’àl-gh bàla-in-man, /
tolt àl ràmmel, agh vin fóra / sól àl fiór per fer-al pan. //
Arversê-in-dla panarèina, / cùn in mèz-àl-sô alvadór, /
l’al tós fóra-a-la-matèina / per chi àm, ch’impastèn lôr. //
Cùn la gràma, la’s fa léssa, / e cùn pèl’m-e-pulpastrê /
sóv’r-a l’àsa la vin méssa, / fata ‘d mân e bricadê. //
Biànch l’è ‘l fóren c’àl la côs, / sigilê cùn la buàza /
dàl furnèr che, dê ‘na vós, / l’a-spazê ‘l-piàn cùn la stràza. //
Àl prufóm c’a-va per l’èra, / àl fa gnìr fóra la nóra /
cl’à pulî già la panèra / e la dîs ed tórel fóra. //
L’or del cheldi, biondi mân / e la crós ed l’alvadôr, /
el fan gnìr-in-mèint che-àl pan / l’è-anch-àl corp ed Noster Sgnór. //
Guai, s’al và, quindi, strusiê; / e se gnànch-àn-và spartî;
perché’l-srév dabòun un pchê / e-a srén prest tót quànt pentî. //
TRADUZIONE
A compimento di questa rima, consentitemi di citare il “Pater Noster” quando recita “dacci oggi il nostro pane quotidiano”invitandovi a tenere ben presenti le parole “oggi” e “quotidiano”. Grazie.
I dét, i provérbi, èl citaziòun ech fan riferimèint a-al pan eglièin tanti che chè àn ghe stàn brisa. Àv dirò quìli c’a so e c’amarcòrd.
Chè da nuèter la forma piò normèl ed pan casalèin (fatto in casa) l’éra la man ‘d pan, déta ànch ciòpa (se la coppia a piccia era sdraiata) e àl bricadél (piccia a forma di corna). Dàl fornaio (pan còumper), anche p. a crusàtta (p. a crocetta), p. in curnàtt (a cornetti). A volte, anche pagnòt o pagnutèini. Un’etra roba l’era “àl pan ‘d Nadèl”, ùn dólz tradizionèl che anch incô a tgnusàm mèinter dir pan biàss (o biòss) a vol dir sèinza cumpanàdegh.
Mòd ed dir: “Bòun come àl pan” oppure “l’è-ùn pez ed pan” / dir “pan àl pan e vèin àl vèin” / “tóres àl pan d’in bàcca” / “magna-pan a tradimèint”(senza guadagnarselo) / “S’l’àn-né sópa l’è pan bagnê (la stessa cosa) /
Un vecchio adagio: “” àl pan bagne àl fa-amalèr / àl pan cundî àl fa murìr / àl pan sótt fa-al bèl pótt”” Evidentemente: cosa si faceva per dire ai bambini di mangiare il pane scusso, senza companatico! Un’ultima cosa senza traduzione ma che resta un mio consiglio:
Quànd un àl-v’géss ed màttrev un pan in spàla lasê stèr àl bricadèl