“TIGÊL” E BURLÈNGH
Eilàaa… Bongióren! O bonasìra, sl’è già basôra. Pomeriggio, per gli uomini “in lingua”.
TIGÈL
Préma ‘d gnìr chè-sò-in muntàgna, .
èl tigêl mè-a-li cherdìva
c’a fóss propria-quàl c’às magna,
brisa-àl-stàmp ch’el li cusìva.
Po’, magnàndli, aiò capî
quàlla cl’è la diferèinza;
e da-alóra, s’àm crerdî,
àn-nin-prò mai piò fer sèinza.
La sô mort, l’è cùn àl grâs
(lèrd cùn ài e usmarèin)
Mo, se pròpria’l-v’ingusâs,
còl salóm èl-s-màgnen bèin.
BURLÈNGH
Àl burlèngh àl-s-fà-in du môd
(sèimper còla l’è’d-farèina):
cùn-àl “sôl” o cùn-èl “côt”;
mo-a-ghè diferèinza-apèina.
L’è-ùn vàl biànch cundî cùn l’ai
(come-àl pést per èl chersèint,
cùn zuntê, ànch lè, furmài)
e c’àl scròca sàt-i- dèint.
S’a ghe bvî dàl vèin tuscân
àl-s’abàcca forse méi,
mo-àl lambrósch c’àl g’ava-un-ân
àn-srà-brìsa ùn brótt pultéi.
E tótt quàst, sól-sò-in muntàgna,
da la sira a la matèina,
mèint’r-às canta-às-bàvv-às magna
e-pò-às bàla la manfrèina.
In pianura? Sèh! … Minghìna!
Tótt ‘sti quê… cundî cùn l’ài…
Sèinza l’aria fràsca e fina,
in-ne’s digerésen… mai.
TRADUCI
Prima di venire ad abitare quassù in montagna (muntagna), pensavo
che le tigelle (èl tigêl me-a-li cherdiva) fossero proprio quello che si
mangia (c'as màgna), e non (brisa) lo stampo, la formella di cottura
(cusiva).
Poi, mangiandole, ho ben compreso (aiò capî) qual è la differenza (la
difarèinza) e da allora, se volete credermi (s'am cherdî), non potrò mai
più farne a meno (fer sèinza).
Il condimento più deciso, più totale (la sô mòrt) è con il grasso (àl gras)
(lardo: lèrd con aglio: ài e rosmarino: usmarèin) ma, se proprio vi
disgustasse (àl v'ingusâs), col salume si mangiano bene (bèin).
Il borlengo, si può fare in due modi (môd) (sempre colla, è, di farina: ed
farèina): con una padella detta "àl sol" o con le piastre di ferro o cottole
(èl côt); ma c'è differenza appena (apèina).
È come un velo bianco, condito con aglio (l'ài) (come il pesto per condire
le crescentine "èl chersèint" con l'aggiunta, anche lì, per chi lo gradisce,
di formaggio: furmài) e che scrocchia (àl scroca) sotto i denti (dèint).
Se lo accompagnate bevendo del vino toscano (tuscân), beh, si abbocca
forse meglio (méi), ma anche col lambrusco che abbia un anno (un ano
non risulterà un brutto pasticcio (àn srà bris'un br6t pultéi).
E tutto ciò solamente su, in montagna (muntagna); fra la sera ed il
mattino seguente (la matèina), mentre si canta, si beve e si mangia (às
canta-às bàv-às magna) e poi si balla la manfrina (la manfrèina).
In pianura? Sì, mai più (seh, Minghina)! Tutte 'ste cose, condite con
l'aglio (l'ài), senza poter contare su quell'aria fresca e fina (sèinza l'aria
fràsca e fina) non si digeriscono mai.
Queste crescentine, questi burlenghi (o borlènghi come qualcuno li chiama), si mangiavano fino ad
una cinquantina di anni fa nelle case degli agricoltori o nelle Trattorie montanare. Oggi le
crescentine, anche precotte, le trovi in tutti i supermercati mentre i burlenghi restano ancora nelle
Sagre ed anche in certi bar ma… non sono la stessa cosa.
E Piròun àl cuntinua a squasèr la testa… Mê muiéra, l’è-ed ràza muntanèra e-a sò bèin
quàl tê scrétt e quàl che’t dî…(so bene quèl che scrivi e quel che dici). Adiritùra, cùn dla tèra adàta
che cla dànna la purteva zò d’in muntagna, èl tigèl a li fèven chè, nuèter, in pianura. A li schèven e
po’ a li cusìven in dàl fóren…Perché, in pratica, la tigèla, l’è una tigìna piàta, ed teracòta, sèinza
màndegh e rudèl…
Quàl che mè àn capéss brisa, invece, in generèl, l’è la manìa dàl dè d’incô ed pultièr i
magnèr ed ‘na volta. Mo si vólen fer quechcòsa ed nóv, i fàghén, sòia mè, di turtlèin bislàngh
sèinza però ciamèri turtlèin… opure un óv frétt d’un-usèl chi tgnàssen sól lór opure da un galàtt
unisex… Opure ùn malòch in dàl piàt chi ciamèn magari turtlòun… E po’, ecco: i magnèr
tradizionê, i duvrénn avér di prézi, giàm achsè, tradizionê… e cioè gióst… secànd la roba e la man
d’óvra c’agh và. Menga degli esageraziòun! Questa l’è, secànd mè, un’ofésa a la tradiziòun e ai
noster vèc chi-àn fat chèl maravî lè. Se po’ un àl vól fer un zlê cùn la néva ed-l’Everest o la
langória dàl PoloNord… àl pól anch fèri paghèr zinchzèint Euro. S’i-ghi dan…(Se glie li danno)