Sàbet c’a vin l’è àl Vintzìnch d’Avril e l’è stant’an clè finî la guèra. Bèin e anch mel an’è stê
dét quesi tótt. Un ragàz c’àl gh’era l’à scrét quèl anca lò. Da set pagin ecco chè pochi righ:
““Agh’éra però un’etra guèra, una guèra secondaria cl’éra fàta da gèint ech cuntèva meno, come
dànn, vêc e ragazô; ch’i capìven poch ed quàl c’a sucedìva, ch’ig-avìven l’opiniòun ed chi èter e
cioè dàl marî, dàl fiól, dla mèdra. E per chelór… l’era difìcil capìr la ragiòun ed zért cambiamèint
e àl perché un àl mazèva un’eter e perché aiéren arivê a càl punt lè. … Dô còs ag’avìven tótt i dè
ch’as-alvèven: la fam e la paura. E-ed la fam mè-in-so quèl perché a dàdes-trad’s’an às magn arév
anch i s’civirô del scràn. .. Cùn la tèsra, às tuchèva una pagnutèina a testa… Ed cus’el-gli-éren fati
àn-s-capìva mai. Chi pruvèva a indvinér ed patàch, ed furmintòun (cùn i maróch), opùre os mesnê.
A la magnèven piân-piân, brisla per brisla tolta so dop avér alchê la punta dàl dî. Beh: a me mèdra
a-gh’in restava sèimper; e po’- cùn ùn suspìr c’a psìva fer ûn c’àl fóss pin, la giva che lê la-n’aviva
abàsta e quindi c-a la magnéssen nuèter. … Un’etra cosa ed tótt i dè (almeno in di ultem tèimp ed
guèra) i-éren i bumbardamèint intervalê da mitragliamèint e spezonamèint; tótt in réma cùn
spavèint. Ièin stê, per mè, àl terór piò gros. Sé: perché te’n-ghe psìv fer gnint. Et psìv sól scàndret
in cantèina come i pòundegh cùn àl rés’c ed fer la stessa fin: la fin dàl pòundegh. Sèinza gnànch
vàdder chi’t-avìva schizê e perché.””
Anch Piròun l’à let càl lébber lè e l’à détt c’a duviva cupièren depiò. Mè, invece, a pèins
che la cosa important, piotòst che i fat… e cioè i mort “sèinza divisa”, el soferèinzi ed la povra
gèint… el vendàti …la borsa nera, ecètera… el sièin cosi piò o meno tgnusùdi, mèinter invece ed
quàla c’aiò ciamê “ la guèra secondaria” a-s’in sia sintî descàrrer poch e gnìnt.
Achsè come ed tótt chi àm e zuvnòt chi éren “militar soldato” in dl’ésercit ed càl fantuzèin
ed Vituriàtt e po’ ièin ste deportê in di camp ed concentramèint. A ghè stê, l’è vera, di chès tipo
“Cefalonia” mo la gran masa ed suldê persunér in Germania-Austria i-ein restê una specie ed
“milite ignoto” viv: sèinza monumèint e sèinza gloria. Anch se, per caritê, di monumèin agh-
n’avàm bele abasta mo bisgnarév arcurdèr depiò chi ha sofèrt e ànch mòrt (magari ed malatia) per
la “patria”. Sèinza fiô legìtim dvintê ànch eroi e di èter bastèrd chis’èin fat ciapèr da-i tedàsch.
Al me amigh Piròun l’è d’acord. Anzi, àl dis: mè agh-lò anch cùn chi àn gà brisa in-mèint
tótt i mort c’à fat la guèra e brisa sól qui ed la so pert, ed la so divisa… o sòia mè…
E po’ àl dis che qui che in ‘na manéra o in cl’etra i-àn savû o-is’arcorden ed la guèra de
stant’an fa, i duvrén dir fort (specialmèint a chi coiòun chi bàblen tótt i dè giànd che bisgnarévv
mazèr qàìst o afughèr ‘st’eter) che cùn i s’ciop o cùn el bómb àn-s’risòlv gnìnt!…
E se per chès i fóssen anch di cristiàn in tótt i mumèint e brisa sól quànd àgh-fa-còmed, i
préven scultèr quàl c’a dis Pepa Franzàsch ( c’àl piès a tótt e l’è sicùr un gran brev àmm) c’al gà
ragiòun anch quànd àl dis di quê ch’in se szvànen brisa tant (cose che non ci piacciono). Iv capi?!
E a conclùd giànd che a ghè del volt c’a fagh fadiga a bruntlèr. Quàsta l’è onna ed quìli.
Purtê pazinzia, i mê pótt, e… nòna, chèr amìgh, nòna