Sàbet c’a vin l’è àl Vintzìnch d’Avril e l’è stant’an clè finî la guèra. Bèin e anch mel an’è stê

dét quesi tótt. Un ragàz c’àl gh’era l’à scrét quèl anca lò. Da set pagin ecco chè pochi righ:

““Agh’éra però un’etra guèra, una guèra secondaria cl’éra fàta da gèint ech cuntèva meno, come

dànn, vêc e ragazô; ch’i capìven poch ed quàl c’a sucedìva, ch’ig-avìven l’opiniòun ed chi èter e

cioè dàl marî, dàl fiól, dla mèdra. E per chelór… l’era difìcil capìr la ragiòun ed zért cambiamèint

e àl perché un àl mazèva un’eter e perché aiéren arivê a càl punt lè. … Dô còs ag’avìven tótt i dè

ch’as-alvèven: la fam e la paura. E-ed la fam mè-in-so quèl perché a dàdes-trad’s’an às magn arév

anch i s’civirô del scràn. .. Cùn la tèsra, às tuchèva una pagnutèina a testa… Ed cus’el-gli-éren fati

àn-s-capìva mai. Chi pruvèva a indvinér ed patàch, ed furmintòun (cùn i  maróch), opùre os mesnê.

A la magnèven piân-piân, brisla per brisla tolta so dop avér alchê la punta dàl dî. Beh: a me mèdra

a-gh’in restava sèimper; e po’- cùn ùn suspìr c’a psìva fer ûn c’àl fóss pin, la giva che lê la-n’aviva

abàsta e quindi c-a la magnéssen nuèter. … Un’etra cosa ed tótt i dè (almeno in di ultem tèimp ed

guèra) i-éren i bumbardamèint intervalê da mitragliamèint e spezonamèint; tótt in réma cùn

spavèint. Ièin stê, per mè, àl terór piò gros. Sé: perché te’n-ghe psìv fer gnint. Et psìv sól scàndret

in cantèina come i pòundegh cùn àl rés’c ed fer la stessa fin: la fin dàl pòundegh. Sèinza gnànch

vàdder chi’t-avìva schizê e perché.””

Anch Piròun l’à let càl lébber lè e l’à détt c’a duviva cupièren depiò. Mè, invece, a pèins

che la cosa important, piotòst che i fat… e cioè i mort “sèinza divisa”, el soferèinzi ed la povra

gèint… el vendàti …la borsa nera, ecètera… el sièin cosi piò o meno tgnusùdi, mèinter invece ed

quàla c’aiò ciamê “ la guèra secondaria” a-s’in sia sintî descàrrer poch e gnìnt.

Achsè come ed tótt chi àm e zuvnòt chi éren “militar soldato” in dl’ésercit ed càl fantuzèin

ed Vituriàtt e po’ ièin ste deportê in di camp ed concentramèint. A ghè stê, l’è vera, di chès tipo

“Cefalonia” mo la gran masa ed suldê persunér in Germania-Austria i-ein restê una specie ed

“milite ignoto” viv: sèinza monumèint e sèinza gloria. Anch se, per caritê, di monumèin agh-

n’avàm bele abasta mo bisgnarév arcurdèr depiò chi ha sofèrt e ànch mòrt (magari ed malatia) per

la “patria”. Sèinza fiô legìtim dvintê ànch eroi e di èter bastèrd chis’èin fat ciapèr da-i tedàsch.

Al me amigh Piròun l’è d’acord. Anzi, àl dis:  mè agh-lò anch cùn chi àn gà brisa in-mèint

tótt i mort c’à fat  la guèra e brisa sól qui ed la so pert, ed la so divisa… o sòia mè…

E po’ àl dis che qui che in ‘na manéra o in cl’etra i-àn savû o-is’arcorden ed la guèra de

stant’an fa, i duvrén dir fort (specialmèint a chi coiòun chi bàblen tótt i dè giànd che bisgnarévv

mazèr qàìst o afughèr ‘st’eter) che cùn i s’ciop o cùn el bómb àn-s’risòlv gnìnt!…

E se per chès i fóssen anch di cristiàn in tótt i mumèint e brisa sól quànd àgh-fa-còmed, i

préven scultèr quàl c’a dis Pepa Franzàsch ( c’àl piès a tótt e l’è sicùr un gran brev àmm) c’al gà

ragiòun anch quànd àl dis di quê ch’in se szvànen brisa tant (cose che non ci piacciono). Iv capi?!

E a conclùd giànd che a ghè del volt c’a fagh fadiga a bruntlèr. Quàsta l’è onna ed quìli.

Purtê pazinzia, i mê pótt,  e… nòna, chèr amìgh, nòna